Nurdoğan ARSLAN ERGÜN
İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından hazırlanan sanayi sektörünün devler ligini belirleyen ve 1968’den bu yana aralıksız olarak açıklanan ‘Türkiye›- nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın 2022 yılı sonuçları açıklandı. Araştırmada, 2022 yılında üretimden satışlara göre en büyük kuruluş, 418,4 milyar liralık satışlarıyla Tüpraş olurken, bu kuruluşu 189,2 milyar lira ile Star Rafineri takip etti.
Üçüncü sırada ise 140,1 milyarlık üretimden satışlarıyla Ford Otomotiv yer aldı. Sıralamanın ilk 10’unda yer alan şirketlerde 2021 yılına göre bir değişiklik olmadı. İSO 500’de üretimden satışlar 2022 yılında yüzde 119 artarak 2 trilyon 48 milyar liradan 4 trilyon 485 milyar liraya çıktı. Geçmiş yıllara göre 500 Büyük sıralamasında dikkat çeken bir nokta faaliyet dışı gelirlerin kar ve zarar toplamı içindeki artış oranının yüzde 44.1’lerden yüzde 23’e gerilemesi oldu.
Yüksek enflasyon nedeniyle 2022 yılında sanayi kuruluşlarının karları nominal olarak yüksek artışlar gösterdi. Kar edenlerin dönem karları yüzde 80.6 artarken, zararlar ise yüzde 49.8 azaldı. Enflasyondan arındırılmış reel göstergelere bakıldığında ise 500 büyük kuruluşun reel dönem karı yüzde 34.7 arttı.
2022’de net kambiyo karlarındaki ivme kaybının etkisiyle üretim faaliyeti dışı gelirlerin sınırlı artış gösterdiğinin altını çizen Erdal Bahçıvan, “2022’de üretim faaliyeti dışı gelirlerin karlılığa katkısı bir hayli azalmış bulunuyor. 2022 yılında İSO 500’ün diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karları 683 milyar lira iken, gider ve zararları 572 milyar lira olarak gerçekleşti.
Bu iki rakam arasındaki fark alındığında, İSO 500’ün üretim faaliyeti dışı net geliri 111 milyar lira arttı ve bir önceki yıla göre artış oranı da yüzde 14,6 ile sınırlı düzeyde gerçekleşti. Üretim faaliyeti dışı gelirlerinin dönem kar ve zarar toplam içindeki payının son 5 yılda yüzde 88 düzeyinden yüzde 23’lere kadar gerilediğini görüyoruz. Bu da bize sanayicinin son yıllarda giderek daha fazla esas faaliyetlerine odaklandığını ve karını gerçek işinden elde ettiğini gösteriyor” dedi.
Büyüme özkaynaklardan geldi
Araştımaya göre, 2022’de İSO 500’ün aktif toplamı yüzde 83 artarak 2,1 trilyon liradan 3,9 trilyon liraya yükseldi. Aktifler içerisinde ana kalemler incelendiğinde, dönen varlıklar yüzde 78 artışla 1,4 trilyon liradan 2,5 trilyon liraya; duran varlıkların ise yüzde 95 artışla 706 milyar liradan 1,4 trilyon liraya yükseldi.
Aktiflerdeki büyümenin geçmiş yıllardan farklı olarak borçlanmadan ziyade özkaynak yoluyla finanse edildiğine dikkat çeken Bahçıvan’ın verdiği bilgiye göre, 2022’de özkaynaklar 624 milyar liradan 1,4 trilyon liraya yükselerek yüzde 124 arttı.
Toplam borçlar 1,5 trilyon liradan 2,5 trilyon liraya çıkarak yüzde 67 büyüdü. Yüksek karların desteğinin yanı sıra borçlanma imkan ve eğilimindeki düşüşün etkisiyle, İSO 500 kuruluşlarında borçların payı yüzde 70,7’den yüzde 64,3’e geriledi, özkaynakların payı da yüzde 29,3’ten yüzde 35,7’ye çıktı.
Kârlılık rasyoları 2021’e göre düştü
İSO 500’ün 2022’de faaliyet karı yüzde 96 artarak, 342 milyar liradan 671 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet karlılığı oranı, yüzde 14,8’den 2 puan düşerek yüzde 12,8’e geriledi. Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar yüzde 100’e yakın bir artışla 405 milyar liradan 808 milyar liraya yükseldi.
Aynı yılda FAVÖK karlılığı oranı, faaliyet karlılığında olduğu gibi 2,1 puan düşüşle yüzde 17,5’ten yüzde 15,4’e geriledi. Vergi öncesi kar ve zarar toplamı yüzde 121 artarak 219 milyar liradan 485 milyar liraya yükseldi. Ancak satış karlılığı oranı 0,2 puan düşüşle yüzde 9,3’e indi. Bahçıvan, “Bu da bize tüm karlılık rasyolarında geçen yıla göre daha düşük bir kar yılı geçirildiğini gösteriyor” dedi.
ÜFE ve TÜFE enflasyonunda makas genişledi
İSO 500’de üretimden satışlar 2022 yılında yüzde 119 artarak 2 trilyon 48 milyar liradan 4 trilyon 485 milyar liraya çıktı. Bu artışta, ihracattaki güçlü performansın yanı sıra canlı yurtiçi talep, yükselen kur ve fiyatlar ile ihracat gelirlerinin TL karşılıklarındaki artışın belirleyici rol oynadı.
İSO 500 büyük kuruluşlarının üretimden satışlardaki reel değişimlerine bakıldığında 2022 verileri yılsonu tüketici enflasyonu arındırıldığında üretimden satışların reel olarak 2021 yılına göre yüzde 33,3 ile oldukça yüksek bir artış sergilediği görülüyor.
“Reel değişimleri hesaplarken son yıllarda hep yaptığımız gibi bu yıl da, yılsonu TÜFE enflasyonunu kullandık” diyen Erdal Bahçıvan, “Fakat diğer taraftan biliyoruz ki 2022 sonunda TÜFE enflasyonu yüzde 64,27 iken ÜFE enflasyonu yüzde 97,72’ye ulaşmıştı.
Bu noktada sanayicinin ekonomik gerçeklerini yansıtan asıl enflasyonun ÜFE olduğunu hatırlatarak, ÜFE’nin çok daha hızlı arttığını ve üretici ile tüketici enflasyonu arasındaki makasın oldukça geniş olduğunu vurgulamak istiyorum. Nitekim yılsonu ÜFE enflasyonu kullanıldığında, üretimden satışlardaki reel artış yüzde 10,8’e iniyor” diye devam etti.
Şirketler finansmanı iç borçlanmayla çözdü
İSO 500’de mali borçlar yüzde 64 artışla 796 milyar liradan 1,3 trilyon liraya çıktı. Diğer borçlar da yüzde 70’e yakın artışla 711 milyar liradan 1,2 trilyon liraya yükseldi. 2021’e benzer şekilde 2022’de de diğer borçların mali borçların üzerinde bir büyüme sergilediği dikkat çekiyor.
Bahçıvan, “Faaliyetlerin finansmanında ticari borçlar daha fazla kullanılmış durumda. Ticari borç kullanımının artmasından, firmaların kaynak ihtiyacını finans kuruluşları dışında, kendi içlerinde borçlanarak çözmeye çalıştıklarını anlıyoruz” dedi.
Finansman etkileri
2023 sonuçlarına yansıyacak Araştırmaya göre, finansman giderleri 2022’de yüzde 32,6 artarak 209 milyar liradan 277 milyar liraya yükseldi. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı belirgin bir düşüş göstererek yüzde 61,1’den yüzde 41,3’e indi.
Bahçıvan, “Görüldüğü üzere 2022’de finansman giderleri işletmelere çok daha az yük olmuş. Ancak burada 2022’nin düşük faiz ortamı ve kredi kullanımını sıkı şartlara bağlayan düzenlemelerin de etkili olduğunu unutmamak gerekiyor. O günkü finansal koşullar, bugünkü faiz ve krediye erişim koşullarıyla karşılaştırıldığında aradaki makasın ne kadar yüksek olduğu biliniyor.
Dolayısıyla finansman giderlerinin faaliyet karına oranındaki görece iyileşmenin, ne kadar sürdürülebilir olduğunu gelecek yıl açıklayacağımız 2023 yılı İSO 500 verilerinde daha net bir şekilde göreceğiz” yorumunu yaptı.
Daha zorlu koşullar sanayiciyi bekliyor
“Türk sanayicisi güçlü zorluklarda finansı yönetmeyi öğrendi” diyen Erdal Bahçıvan, “Sanayi devlerimizin birçok temel göstergede azımsanmayacak iyileşmelere imza attı. Öte yandan gerek küresel ve yerel ölçekteki birçok makro gösterge ve gelişme, 2023’ün sanayicilere çok daha zorlu koşullar sunduğunu gösteriyor.
Bu sürecin etkilerini önümüzdeki yıl açıklayacağımız 2023 yılı İSO 500 sonuçlarında göreceğiz. Çünkü küresel ekonomide sıkılaşan para politikalarının etkilerini gecikmeli olarak görmeye başladık. Nitekim gerek dünya üretiminin seyri gerekse euro bölgesi, ABD ve İngiltere gibi ana ihracat pazarlarımıza ilişkin beklentiler, 2023’te 2022’ye göre daha düşük büyüme temposuna işaret ediyor” dedi.
“Önümüzdeki süreçte kırılmalar olabilir”
Ekonominin küçülmeye başladığı bir dönemde bu borç döngüsüne girilmesinin, reel sektörü en çok zorlayan konulardan biri olacağını söyleyen Erdal Bahçıvan, şöyle devam etti: “Bu durumun önümüzdeki günlerde sektörler arasındaki değer zincirlerinde bir kırılmaya neden olabileceğine dikkatinizi çekmek istiyorum.
Bu finansman modeliyle yatırımların tekrar başlaması mümkün değil.” İSO 500 kuruluşlarında borçların vadelerine göre gelişimine bakıldığında ise kısa vadeli mali borçlardaki artışın yüzde 99 ile uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 37’lik artışın üzerinde gerçekleştiği görülüyor.
Kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki payının 2022’de ilk kez yüzde 50 bandını aşarak yüzde 42,8’den yüzde 52,1’e yükselmesi dikkat çekiyor. Bahçıvan, “Bu artışta, negatif faiz ortamının yanı sıra yeni kredi uygulamalarının kısa vadeli kredi kullanımını özendirmede etkili olduğu anlaşılıyor. Yüksek faiz ortamında firmaların bu durumdan çok daha olumsuz etkileneceğini söyleyebiliriz” dedi.
Devreden KDV sorunu büyüdü
Devreden KDV sorunu ile ilgili de değerlendirmelerde bulunan Bahçıvan, “İSO 500’ün devreden KDV yükü yüzde 107 oranında artarak 49 milyar liraya yaklaştı. Paranın maliyetinin bu kadar arttığı dönemde sanayicinin alacağı devletin kasasında tutuluyor. Sanayiciyi rahatlatacak çözüm, devreden KDV alacaklarının Eximbank kredilerine dönük bir teminat aracına dönüştürülmesi sorunun en rasyonel çözümü olur” dedi.
OVP kararlılıkla uygulanmalı
Türk sanayicisinin, tedarik sorunlarına ve içerdeki finansman sıkıntılarına karşın, 2022 yılında da Türkiye’nin büyüme ve kalkınması mücadelesinde en ön saflarda yer aldığını belirten Erdal Bahçıvan, “Bunun devam edebilmesi için en büyük ihtiyaç finansal istikrar. Sürdürülebilir büyüme için gerekli finansal istikrarın yeniden tesisi için ekonomi yönetimi tarafından atılan adımları önemli. Bu nedenle kararlılıkla uygulanmasını beklediğimiz Orta Vadeli Program’ın başarısının, dış kaynak akışını da sağlayacağına inanıyorum” dedi.
Depremzede 66 firma listede
Önceki yıllarda mayıs ayında paylaşılan araştırmanın, bu yıl deprem felaketleri nedeniyle eylül ayında açıklandığını ifade eden Erdal Bahçıvan, “Bu yılın başında ülkemizi derinden yaralayan Kahramanmaraş depremini yaşadık. Birçok sanayi tesisimiz haftalarca faaliyete geçemedi. 2021 listemizde bu rakam 72 idi. 2022 yılında ise bu sayının 66 olduğunu görüyoruz. Bu şirketlerimizin de mali verilerini paylaşabilme noktasına gelmesiyle birlikte İSO 500 araştırmamıza başlayarak en kısa sürede tamamladık” diye konuştu.
Kredi azaldı faiz gideri düştü
Uzun zamandır kredi musluklarının kapandığından yakınan sanayi sektöründe, bu durum İSO 500 listesine ‘ödenen faiz giderlerinde’ düşüş olarak yansıdı. Düşük faiz oranları ve MB’nin düşük faizli kredi olanaklarının da etkisiyle faiz giderleri düştü. 2021 yılında 500 büyük sanayi kuruluşunun ödediği faiz giderleri yüzde 104.7 iken geçen yıl bu oran 46.9 oldu.
En büyük 500 sanayi kuruluşu raporundan notlar
-Sanayi istihdamı 520 bin kişi artarak en yüksek noktaya çıktı.
-İhracatta ilk üç sırada rafineri ve otomotiv sektörü yer aldı.
-Sanayide girdi ve ürün fiyatları ilk yarıda yükseldi, ikinci yarıda geriledi.
– Sanayi malları ihracatı, 28,3 milyar dolar artarken, miktarda sınırlı arttı.
– İmalat sanayinin milli gelir içindeki payı yüzde 22,1 olarak gerçekleşti.
-Dış pazarlardaki yavaşlamaya rağmen ihracat yüzde 14 oranında arttı.
-Öz kaynak artışı, bilanço büyümesinin üzerinde oldu.
-Toplam borçların içinde mali borçların ağırlığı azalış gösterdi.
-Öz kaynak karlılığı yüzde 34,8’lik oranla yüksek düzeyini korudu.
-Yabancı sermayeli kuruluşların payı karda arttı, satışta geriledi.
-Net katma değerde kârın payı 5.5 puan artışla yüzde 39,4’e yükseldi.
-Kar eden kuruluş sayısı 442’ye yükselerek 15 yılın zirvesine çıktı.
-Zarar eden kuruluş sayısı 2022 yılında 95’ten 58’e geriledi.
Un ve bakliyat dikkat çekti
İlk 500’de un ve bakliyat firmaları sıralamalarını kayda değer oranda artırdı. Ulusoy Un 102 sıra, Arbel Bakliyat 158 sıra atladı. Gıda sektöründe en çok sıralamasını artıran firma 491 ile Verde Yağ ve 223 Tarım Kredi ve 222 sıra atlayan Tukaş Gıda yer aldı.,
Tekstil ürünleri ve hazır giyimde 27 firma listede
İSO 500 listesine tekstil ürünleri ve hazır giyim sektöründe giren şirket sayısı 27 oldu. Listede Sun Tekstil 69, Küçükçalık 82, Çalık Denim 42, Sanko Tekstil İşletmeleri 22, Zorluteks Tekstil 62, Menderes Tekstil 11, Almaxteks 4, Şireci Tekstil 8, Karafiber Tekstil 35, MelikeTekstil 34, Mem 28, Tayeks Dış Ticaret ve Tekstil 18, Biska Tekstil 16, Erdem Soft Tekstil 33, Burteks Tekstil 92, Bayteks Tekstil 276, Harput 56 sıra gerilerken, Kordsa Teknik Tekstil 16, Hugo Boss 20, İskur Boya 61, Üniteks 14, Üniteks Boya 210, Narteks 177, Atlasdenim 39, TYH Uluslararası Tekstil 22, Aster 77 sıra yükseldi.
Enerjide hızlı yükseliş
İlk 500’de yer alan elektrik firmaları önemli bir başarı gösterdi. Listede sıralaması en fazla değişen firma 321 sıra atlayan Eksim Enerji oldu. Sıralamasını artıran ikinci firma ise 252 sıra yükselen İzdemir Enerji yer aldı.
Halka açık şirketlerin sayısı 73 ile en yüksek düzeye çıktı
İSO 500’de 2022’de halka açık kuruluşların sayısı 73 ile en yüksek düzeye ulaştı. Halka açık kuruluşların sayısı 2017-2021 döneminde 65-69 bandında seyrederken 2022’de listeye 8 şirket daha eklenmiş oldu.
Halk açık şirketlerin üretimden satışlar içindeki payı yüzde 30.8’den yüzde 32.3’e, ihracattaki payı yüzde 30.8’den yüzde 34.1’e, faiz, amortisman ve vergi öncesi kar/zarar payı ise yüzde 32.6’dan yüzde 33.2’ye çıktı. Bu şirketlerin dönem kâr ve zarar toplamındaki payı ise yüzde 46.2’den yüzde 33.6’ya düştü. Halka açık şirketlerin ücretle çalışanlar içindeki payı yüzde 24.4’e yükseldi.
