Emel YİĞİT
2022 yılında tarım eserlerindeki fiyat artışları epey çarpıcı oldu. En yüksek artış soğanda yaşandı. Evvelki gün açıklama yapan Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar, geçen yıl markette takip edilen 42 eserin tamamında fiyat artışı tespit edildiğini, fiyatı en fazla artan eserin hem markette hem de üreticide kuru soğan olduğunu kaydetti. Bayraktar açıklamasında kuru soğanın markette fiyatının yüzde 314,6 arttığına dikkat çekti.
2022 yılında genel olarak üretici fiyatlarındaki artışta en kıymetli etkenin artan üretim maliyetleri olduğuna işaret ederek, girdilerde yüzde 100 ile yüzde 400 ortasında artışlar yaşandığını vurgulayan Şemsi Bayraktar, kuru soğanda arzın azalmasının da fiyat artışında öbür bir faktör olduğuna belirtti.
İstanbul hali ortalama fiyatlarına bakıldığında kuru soğanın haziran ayından itibaren çıkışa geçtiği görüldü. Yıla ortalama kilogram fiyatı 1,75 lirayla başlayan soğan, nisan ayında ortalama 3,25 liraya haziran ayında 6 liraya ulaştı. Soğanın kilogram fiyatı Ağustos ayında 9 liraya yükseldi. Eylülde de yükseliş devam etti.
Kasım ve aralık aylarında kuru soğan halde en yükek 13 liraya kadar ulaştı. Aralık ortasından itibarense ortalama kilogram fiyatı 9 liradan çıkış yapıldı.
2022’de üretim azaldı
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı son bilgilere nazaran zerzevat eserleri üretim ölçüsü 2022 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde 0,5 oranında azalarak yaklaşık 31,6 milyon ton olarak gerçekleşti.
Sebzeler kümesinde üretim ölçülerine bakıldığında, hıyarda yüzde 2,6, havuçta yüzde 33,5, salçalık kapya biberde yüzde 2,5 oranında artış olurken; domateste yüzde 0,7, karpuzda yüzde 2,1, kuru soğanda yüzde 6 oranında azalma olduğu görüldü. TÜİK’in 2021 datalarına nazaran ise 2021 yılında kuru soğan üretimi yüzde 9,6 oranında artmıştı.
Depo baskınları ve tanzim çadırlarıyla gündeme gelmişti
Kuru soğan birkaç yıl evvel depo baskınları ve tanzim çadırlarıyla gündeme gelmişti. 2018 yılında soğan fiyatları süratle artarken hükümet, soğan depolarını basarak fiyatları düşürmeye çalışmıştı. Depo baskınlarının akabinde soğan fiyatları bir ölçü gerilese de kâfi olmamıştı. 2019 yılının birinci aylarında artan besin fiyatları için tanzim çadırları gündeme gelmiş birinci etapta İstanbul ve Ankara’da muhakkak başlı semtlerde çadırlar kurulmuş ve vatandaşa 3 kilo ile hudutlu olmak kaydıyla patates soğan satışı yapılmıştı. Tüm bunlar kâfi olmayınca hükümet devayı ithalatta bulmuştu. Türkiye Besin ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu’nun özel ticaret sistemi bilgilerine nazaran 2019 yılında kuru soğan ithalatı yüzde 1116 artarak 37 milyon 351 bin dolar olmuştu. Birebir yıl patates ithalatı da yüzde 4081 oranında artmış, sonraki yıllarda fiyatlar istikrara oturmuş ve ithalat azalmıştı.
Üretimde beklentiler olumlu
Ankara Polatlı İlçesi Soğan Üreticileri Birliği Lideri İlhami Teke, 2023’te tüketicinin daha uygun fiyatlarla karşılaşacağını söyledi. 2022’de maliyetlerin önemli arttığını belirten Teke, maliyetlerde geri dönüşün kelam konusu olmayacağını, bu formda devam etmesi durumunda dahi, fiyatlarda yüksek rekolteden kaynaklı bir düşüş olacağını söz etti. 2022’nin üretimde bereketli bir yıl olduğunu kaydeden İlhami Teke, “2023’te de beklentim üretim artışı biçiminde. Fakat bir kuraklık kelam konusu. Bu sorunu da yağışlarla atlatırsak sorun kalmayacak” dedi. Polatlı, Türkiye’nin en büyük soğan üretici bölgelerinden. Bilhassa kışlık soğan muhtaçlığının kıymetli bir kısmı bu bölgeden karşılanı yor. Soğan sulamanın ağır olduğu bir eser. En fazla girdi maliyeti sulama kaynaklı güç maliyeti. Teke, güç maliyetinin hissesinin yüzde 30’lar düzeyinde olduğunu söyledi. Merzifon Ziraat Odası Tarım Danışmanı Aslı Tamyıldız, hasatın bölgeye ve hava kurallarına nazaran değişmekle birlikte bu sene soğanda randıman artışı olduğunu söyledi. Soğanın su isteyen bir bitki olduğuna dikkat çeken Tamyıldız da fiyat artışında sulamada kullanılan elektrik kaynaklı maliyetlerin tesirli olduğunu belirtti. Tamyıldız, “Birkaç yılda bir fiyatlar yükselip düşüyor. Geçen yıl bir markette çuvalı 5 liraydı. Evvelki yıl fiyatlar berbattı üretici çöpe döktü. Bu yılki fiyatları görüp daha fazla ekim yapılmış olabilir” dedi.
