Akdeniz’e komşu ülkeler ile memleketler arası aktörlerin son yıllarda Doğu Akdeniz’de yürüttüğü hidrokarbon arama faaliyetleri, bölgede suların yine ısınmasına yol açıyor.
Doğu Akdeniz’de ve bilhassa Kıbrıs adası etrafında yürütülen petrol ve doğal gaz aramalarıyla belli bölgelerdeki kaynak keşifleri, Akdeniz’e komşu ülkelerin güç arz güvenliğini yakından ilgilendiriyor.
Türkiye’nin son periyotta Doğu Akdeniz’de yürüttüğü petrol ve gaz arama faaliyetleri ise bölgenin aktörleri ortasındaki dengelerin tekrar belirlenmesini gündeme getirdi.
Bu kapsamda dünyanın en büyük güç şirketleri bölgeye gelerek buradaki güç arama ve iletim projelerinde birbirleriyle hisse alma yarışına girdi.
Çok değişkenli bir denkleme benzetilebilecek Doğu Akdeniz bölgesinde, birçok sorun, kriz ve iş birliği fırsatları bir ortada bulunuyor.
Bu kapsamda yapılan derlemeye nazaran, Doğu Akdeniz’de güç denkleminde ait 10 soru ve cevapları şöyle:
1- Akdeniz’de hangi ülkeler etkin siyaset yürütüyor ve bölgenin güç kaynaklarından faydalanmak istiyor?
Coğrafi açıdan da bölgeye hududu olan Türkiye, İsrail, Mısır, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY), Yunanistan, Lübnan, Suriye ve Libya Doğu Akdeniz’de etkin siyaset yürütüyor.
Öte yandan, bölgeye sonu olmamasına karşın ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve İtalya üzere ülkeler de Akdeniz’deki güç denkleminde yükünü korumak istiyor.
2- Bölgedeki doğal gaz ve petrol rezervinin kestirimi büyüklüğü toplam ne kadar?
ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi bilgilerine nazaran, Doğu Akdeniz’in Levant ismi verilen ve Suriye kıyılarını da içinde barındıran bölgesinde yaklaşık 3,5 trilyon metreküp doğal gaz ve 1,7 milyar varil civarında petrol rezervi bulunuyor.
3- Doğu Akdeniz’de hangi güç şirketleri faaliyet gösteriyor?
Doğu Akdeniz’de faaliyet gösteren esas şirketler ortasında Türkiye Petrolleri Anonim İştiraki (TPAO), ABD’li Exxon Taşınabilir ve Noble, Fransız Total, İtalyan Eni, Güney Koreli Kogas, Katar Petroleum, İngiliz BG ile İsrailli Delek ve Avner firmaları yer alıyor.
4- Doğal gaz ve petrol arama faaliyetlerinin gerçekleştirildiği bölge kaç parselden oluşuyor?
Bölge, GKRY tarafından tek taraflı olarak ilan edilen kelamda 13 parselden oluşuyor.
Kuzeyde sırasıyla 1. 2. ve 3. parsel, ortada 4. 5. 6. 7. 8. 9. ve 13. parsel ve güneyde ise 10. 11. ve 12. parsel yer alıyor.
5- Doğu Akdeniz’de hangi parsellerde münhasır ekonomik bölge sorunu yaşanıyor?
Türkiye ve KKTC’nin hak sav ettiği bölgede sırf kelamda 10. ve 11. persellerde çakışma bulunmuyor, öbür parsellerin hepsinde münhasır ekonomik bölge tartışmaları devam ediyor.
6- Kelam konusu 13 parselde hangi şirketler faaliyet yürütüyor?
Bölgede kelamda 2. 3. ve 9. parsellerde İtalyan Eni ve Güney Koreli Kogas şirketlerinin müşterek lisansı bulunuyor. Paydaşlığın hisseleri ise yüzde 80 Eni, yüzde 20 Kogas olarak dağılım gösteriyor.
Fransız Total ve İtalyan Eni 6. ve 11. parsellerde eşit hisse sahibiyken, 8. parselde Eni tek başına ruhsat sahibi pozisyonunda yer alıyor.
12. parsel ise yüzde 35 ABD’li Noble, yüzde 35 İngiliz BG ve yüzde 30 da İsrailli Delek Drilling Group şirketlerinin paylarından oluşuyor.
10. parselde ABD’li Exxon Taşınabilir ve Katar Petroleum iştiraki kelamda ruhsatları elinde bulunduruyor. Geriye kalan kelamda 1’inci, 4’üncü, 5’inci, 7’inci ve 13’üncü parseller için görüşmeler devam ediyor.
7- Türkiye, Doğu Akdeniz’de nasıl bir siyaset izliyor?
Türkiye Kıbrıs’ta, Türklerin Rumlarla eşit haklara sahip olduğunu ve adanın zenginliklerinden ortak faydalanılması gerektiğini savunuyor.
Türkiye her fırsatta bölgede faaliyet yürüten güç şirketleri ile ABD, İngiltere, Fransa ve İtalya üzere ülkelere GKRY’nin tek taraflı olarak ilan ettiği münhasır ekonomik bölgeyi tanımadığını ve Türkiye’nin deniz yetki alanlarıyla çakışan bölgelerde arama ve üretim çalışmalarına müsaade vermeyeceğini belirtiyor.
Ayrıca Türkiye, GKRY’nin adanın tamamını temsil eden bir devlet olmadığı için münhasır ekonomik bölge oluşturma ve ihale etme hakkı da bulunmadığını muhataplarına iletiyor.
Öte yandan, adanın çakışma olmayan kuzey, doğu ve güney kısımlarında Rum tarafının fiili durum yaratma muhtemelliğine karşı, KKTC tarafından TPAO’ya ruhsat alanları verildi. Böylelikle GKRY’nin adanın tamamını temsil etmemesine karşın bloklar oluşturarak münhasır ekonomik bölge ilan etmesine karşılık verilmiş oldu.
8- Türkiye bölgede arama faliyetleri yürütüyor mu?
Türkiye bölgede faal olarak Fatih sondaj gemisiyle KKTC’nin ruhsat verdiği A,B,C,D,E,F,G olarak isimlendirilen alanlarda sondaj ve arama faaliyetlerini yürütüyor. Kelam konusu alanlar KKTC’nin kendi münhasır ekonomik hudutları içinde yer alıyor. Ayrıyeten Fatih’in yanı sıra Türkiye’nin ikinci sondaj gemisi Yavuz’un da temmuz ayında bölgeye gönderilmesi bekleniyor.
9- GKRY bölgede nasıl bir siyaset izliyor?
Doğu Akdeniz’deki kaynaklardan azami hisse alma arayışına giren güç şirketleri ve bu şirketlerin direkt yahut dolaylı yoldan sahibi olan ABD, Fransa ve İtalya üzere ülkeler GKRY’yi adanın tamamında hükümran üzere görüyor ve ihalelerle aldıkları lisansların türel olduğunu sav ediyor.
GKRY de güç arama ve çıkarma faaliyetlerinde ABD, İtalya ve Fransa üzere bölge dışındaki aktörlerle, güç iletimi için ise İsrail, Mısır ve Yunanistan üzere bölgedeki aktörlerle iş birliği çalışmaları yapıyor.
10- East-Med boru sınırı projesi nedir? Bu projeyle Türkiye devreden çıkarılabilir mi?
East-Med boru sınırı projesiyle Akdeniz gazının İsrail, GKRY ve Yunanistan üzerinden Avrupa’ya gönderilmesi hedefleniyor.
Bölgenin jeolojik yapısının kırılganlığı ve çizgi uzunluğu göz önünde bulundurulduğunda inşa edilmesi planlanan boru sınırının teknik ve ekonomik açıdan fizıbıl olmadığı kabul ediliyor.
Ayrıca Avrupa Birliğinin de desteklediği projenin öngörülen güzergahı Türkiye’nin deniz alanlarından geçiyor. Sonuç olarak aktörlerin Türkiye’yi de hesaba katarak hareket etmesi gerekiyor.
Kaynak: AA
