Mehmet KAYA
ANKARA – Alman beşeri ve hayvan ilaç üreticisi Boehringer Ingelheim (BI), “BI-X Laboratuvar” ismini verdiği sayısal teknolojileri kullanma ve geliştirme projesini ilan ettiğinde birinci başta sayısallaşmaya yönelik bir adım üzere görüldü. Çok geçmeden BIX ile başlayan süreç, şirketin büsbütün dönüştüğü ve yine yapılanmanın eşiğine geldiği bir sonuca yol açtı.
BI, Nisan ayında ortalarında DÜNYA’nın da bulunduğu dünyadan çok sayıda basın kuruluşunun katıldığı bir basın tipi ile sayısallaşmaya yönelik geldiği evreyi gösterdi. Akıllı-öğrenen yazılımlarla yeni molekül geliştirilmesine yönelik iddia edilecek bir arayıştan öteye sayısallaşma yatırımlarından yeni bir sıhhat yaklaşımı ortaya çıktı. BIX bünyesindeki bir çalışmayla, insanların konuşurken cümle kurma biçimlerinden bipolar bozukluğu ya da alzheimer olma ihtimalini ölçüyor. Yalnızca biçimler değil, mana, tonlama, konuşma suratı vb. her türlü bileşen program tarafından tahlil edilebiliyor.
PSP ile tahminen de hastalık daha belirti dahi vermediği bir devirde teşhis konulabilecek. Pathologic Speech Processing (PSP) ismi verilen bu yazılım hala test basamağında klinik araştırmalara yönelik bir takvim yok fakat ilaç şirketi BI, tıbbi teşhis alanında bir gündem sahibi durumunda. Tekrar BIX bünyesindeki AR-GE kısmında yatırımcı olarak destekledikleri bir proje ile domuz çiftliklerinin bütün datalarının işlenerek verimliliğini artırıp ve ilaç kullanımını azaltan bir yazılım (Farmera) geliştirilmiş. Schmelmer, “Bu sanayi 4.0’ın ta kendisi” diyor. Domuzların öksürükleri ya da çıkardıkları sesler aracılığıyla hangisinin hasta olmak üzere olduğunun belirlendiği bir eser de hali hazırda kullanımda.
DÜNYA’nın sorularını yanıtlayan BIX ve sayısallaşma projelerinin de başında olan İdare Şurası Üyesi Michael Schmelmer, BIX’in tek bir proje olmadığını, BIX tarafından geliştirilen çok sayıda “proje” gördüğünü söylerken, “Sayısallaşma firmayı yine şekillendirecek. Bu nedenle bir dönüşüm yaşadığımızı söylüyoruz. Tabi ki bu bir kültür değişimi de birebir vakitte. Çok daha işbirliğini mümkün kılan bir yere gidiyoruz. İş idaresi alanında da çok sık iştirak, kitle kaynak (crowdsourcing), açık kaynak, üzere sözleri çok sık duyar olduk. Artık problemler çok kompleks ve bu çalışma kültürünü de dönüştürecek. Beşerler artık ortak çalışmalar daha istekli, ve öncesine nazaran paylaşmaya çok daha sıcak bakıyorlar” yorumunu yaptı. Elbette kültür kolay değişmiyor. Bir çalışanın daima “chat yapması üzerine” müdahale ettiğini, halbuki o kişinin bir algoritma geliştirmek için bir öteki şirketteki arkadaşı ile yardımlaştığını gördüğünü söyleyerek, “Ben kendi hazırladığım algoritmaları hiç bu türlü paylaşmamıştım. Gelecek jenerasyon oburlarının fikirlerini uygularken gurur duyacak” yorumunu yaptı.
Bir ilaç şirketi sayısal dönüşüme başlayınca ne hale geliyor? Şirket yalnızca “ilaç geliştirmenin” ötesine geçmiş. Araştırma, tedavi öncesi risklerin belirlenmesi, tedavi ve tedavinin fayda-risk tahlilinin yapılabildiği (çoğu ülke toplumsal güvenlik sistemi sağlanan yarar kadar ilaç bedeli belirleme tarafında model geliştiriyor) eserlerin külliyen ilgileniyor.
BIX ile başlayan adımda Boehringer Ingelheim, blokchain ve akıllı yazılım ADAM yazılımı ile moleküllerin etken unsur olabilmesi için gerekli milyonlarca değişikliği elbette bir beşerle karşılaştırılamayacak süratlerde deneyerek ilaç geliştiriyor. PSP ile şimdilik yalnızca nörolojik hastalıklarda kullanılan lakin geliştirilmesi mümkün bir teşhis alanına girmiş durumda. Fayda-risk temelli tedavi izleme ve idare yazılımı BRASS ile de tedaviyi izleyecek bir eser geliştirilmiş.
Boehringer Ingelheim kendi iş modelini de değiştiriyor. Moleküllerinin büyük kısmını isteyen araştırmacılara açmış durumda. Elinde ilaç geliştirmeden idare sistemlerine kadar proje olan start-up’lara yatırım yapma, hatta uygun gördüklerine kendi araştırma altyapılarını açıyorlar. Boehringer Ingelheim’e nazaran gelecek sıhhat alanında üç büyük trend belirleyici olacak. Bunlar 1-Akıllı yazılımlar ilaç geliştirmeyi büsbütün değiştirecek. 2-Teknolojinin (örneğin çıkarılabilir bir dövme üzere deriye işlenen elektronik devre) yardımıyla bireye ilişkin çok sayıda data toplanarak hastalıklar oluşmadan tedbir alınması, 3-Kişiye özel tedavi.
