Türkiye’nin S-400’leri Rusya’dan almasının akabinde ABD Lideri Donald Trump, “ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Etme Yasası” (CAATSA) bağlamında seçenekleri sonlu bir karar alma sürecinde Türkiye ile Kongre ortasındaki terazinin istikrarını arıyor.
Son periyotta Türk-Amerikan bağlantılarındaki ana mevzuların başında gelen S-400 sorunu, Türkiye’nin kelam konusu hava savunma sistemlerini Rusya’dan almaya başlamasıyla yeni bir düzeye taşındı.
ABD Kongresi Trump’a, CAATSA bağlamında Türkiye’ye yaptırım uygulaması konusunda uzunca bir müddettir baskı yaparken, Trump’ın elindeki yasal seçeneklerin tam olarak ne manaya geldiği tartışılıyor.
Japonya’daki görüşme gündemi belirledi
Japonya’daki G20 Doruğu’nda bir ortaya gelen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Trump ortasındaki görüşme, S-400 konusunda Trump’ın duruşunu ortaya koyması bakımından değerliydi.
S-400 alımından ötürü Ankara’yı değil, selefi Barack Obama’nın Türkiye’ye karşı “adaletsiz politikasını” eleştiren Trump, yaptırımlar konusunda Türk-Amerikan bağlantılarına en az hasarı verebilecek bir yol bulmaya çalışacağını ima etti.
Yine de Pentagon’un vazgeçilmez bahis haline getirdiği F-35 projesinden Türkiye’nin çıkarılması noktasında adım atan Trump’ın artık CAATSA konusundaki yaklaşımı merakla bekleniyor.
CAATSA yasası nedir?
Trump’ın, Kongre’nin baskısıyla 2017’de imzaladığı yasa, temel olarak Rusya’nın ABD seçimlerine müdahale teşebbüsü, Kırım’ı ilhak etmesi ve Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçıları desteklemesine karşı Obama periyodunda getirilen yaptırımların teminat altına alınması gayesini taşıyor.
2 Ağustos 2017’de resmen yürürlüğe giren CAATSA yasası, ABD’nin ulusal güvenliğine “tehdit” olarak değerlendirdiği İran, Rusya ve Kuzey Kore’ye karşı yaptırımların alınmasını öngörüyor.
Yasanın 231’inci unsuruna nazaran Rusya ile savunma ve istihbarat alanlarında çalışan şahıslara karşı da yaptırım getirilebiliyor. Bu yaptırımlar, Rusya Federasyonu için yahut onun ismine çalışan bireylerle bilerek ‘”önemli işlem” yapan gerçek ve hükmî bireyler için de geçerli olabiliyor.
Bu kapsamda Türkiye’nin Rusya’dan S-400 sistemlerini alması, “önemli işlem” kategorisinde bedellendiriliyor ve yaptırım öngörülüyor.
Yaptırım süreci nasıl işliyor?
Türkiye’nin S-400’leri teslim almasıyla başlayan süreçte öncelikle ABD Ulusal Güvenlik Kurulunun (NSC) Türkiye’nin Rus savunma ya da istihbarat dalıyla “önemli düzeyde” bir alışveriş yapıp yapmadığını belirlemesi gerekiyor.
Ulusal Güvenlik Kurulunun belli seviyede alışveriş olduğunu teyit etmesi durumunda ABD Hazine Bakanlığı, muhtemel yaptırım seçeneklerini ve tesirlerini kıymetlendirerek hangi yaptırımların uygulanması gerektiği konusunda Başkan’a tavsiyede bulunacak.
Bu tavsiyenin akabinde Trump’ın bir başkanlık kararnamesi hazırlayarak seçtiği yaptırımları ilan etmesi beklenecek. Trump’ın bu tıp bir başkanlık kararnamesine imza atması durumunda kelam konusu yaptırımlar anında yürürlüğe girecek.
CAATSA’da, Başkan’ın kararnameyi ne vakit imzalayacağına ait bir unsurun bulunmaması, Başkan’a yaptırımları istediği vakit yürürlüğe sokma imkanı sunuyor.
Tam da bu noktada Trump’ın, CAATSA yaptırımları Türkiye’ye olduğu üzere uygulansın diyen Kongre’yi ikna etmesi gerekiyor.
Yaptırım listesinde 12 unsur var
CAATSA’nın 235. unsuru, ABD Lideri’nin “ilgili kişi ve kuruluşlara getireceği” yaptırımları 12 unsurda düzenliyor:
1- Yaptırım kapsamına alınan kişi ve kurumlara ihracat ithalat bankası dayanağının kesilmesi
2- Mal ve teknoloji ihracatı ruhsatı verilmemesi
3- ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesi
4- Milletlerarası mali kuruluşlardan kredi verilmemesi
5- Mali kurumlara ABD Merkez Bankası ile direkt alışveriş yapma müsaadesi verilmemesi
6- Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlarla ihale ya da kontrat yapılmaması
7- Döviz üzerinden süreç yapılmasının yasaklanması
8- Mali kurumlar ve bankalar ortasında ödeme ya da kredi transferlerinin yasaklanması
9- Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumların ABD topraklarında gayrimenkul sahibi olmasının yasaklanması
10- ABD kişi ve kurumlarının yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlardan sermaye ya da borç alışverişinin yasaklanması
11- Yaptırım kapsamına alınan şahıslara ABD’ye giriş yasağı
12- Yaptırım kapsamına alınan kişi ve kurumlara benzeri fonksiyonu olan üst seviye görevlilere de yaptırım uygulanması
Yasanın ilgili hususuna nazaran Lider, bu 12 unsurdan en az 5’ini seçip uygulamakla yükümlü.
Trump’ın muafiyet yahut yaptırımları erteleme imkanı
Trump, yasa gereği ilgili kişi yahut kurumları “yaptırımlardan muaf” tutabilir, kelam konusu yaptırımların uygulanmasını 180 gün erteleyebilir ya da birtakım yaptırımları büsbütün kaldırabilir.
Fakat bu seçeneklerden hangisini seçerse seçsin, Trump’ın Kongre’yi ikna etmesi ve spesifik durumlarla ilgili kanıt sunması gerekiyor.
Washington’daki havaya bakıldığında, Trump’ın yaptırım hususlarından görece en hafif olanlarını seçip kısa mühlet içinde bunu açıklama ya da yaptırımların uygulanmasını 180 gün erteleme yollarından birini tercih edeceği konuşuluyor.
Yasaya nazaran Trump, yaptırımların uygulanmasını 180 gün erteleyebilir ve bu mühlet bitmeden en geç 15 öncesine kadar erteleme sürecini 180 gün daha uzatabilir ve bu durum bu halde devam edebilir.
Yasada Başkan’ın yaptırımları erteleme takvimine dair bir sınırlama da bulunmuyor. Tıpkı halde Başkan’ın yaptırımları ne vakit hayata geçireceği konusunda da net bir takvimin konulmamış olması, Trump’a CAATSA yaptırımlarını uygulama konusunda görece bir alan tanıyor.
Kongre’ye kanıt sunması gerekiyor
Öte yandan yasa, Başkan’ın yaptırımları erteleme kararı vermesi halinde bunu Kongre’nin ilgili komitelerinin değerlendirmesine sunmasını da kural koşuyor.
Bu noktada Beyaz Saray’ın, yaptırımların neden ertelendiğini açıklaması, erteleme yahut muafiyet kararının ABD’nin ulusal güvenlik çıkarıyla örtüştüğünü ortaya koyması gerekiyor.
Ancak tekrar de Trump’ın, Kongre’nin onayını alması üzere bir zaruriliği bulunmuyor.
Diğer yandan yasanın 236’ncı hususu, Başkan’a, “ABD ulusal çıkarlarıyla uyuştuğunu kanıtlaması durumunda” istediği yaptırımları uygulamama hakkı da veriyor.
Bu noktada Trump’ın 2018 yılında imzaladığı bir kararname ile, Rusya’dan S-400 alan Çin’e CAATSA yaptırımı uyguladığını hatırlamak gerek.
Trump, 20 Eylül 2018’deki imzasıyla Çin’in Donanım Geliştirme Dairesini ve bu dairenin lideri Li Shangfu’yu yaptırım listesine almıştı.
Kongre nerede duruyor?
Türkiye’ye S-400’lerden ötürü yaptırım uygulanmasını isteyen Senato ve Temsilciler Meclisi üyelerinin yükü, Trump’ın oyun alanını önemli formda daraltıyor.
Daha evvel Kongre’nin her iki kanadında da kabul edilen yasa tasarıları Trump’ı sıkıntı durumda bırakabilir. Kongre’den üçte iki çoğunlukla önüne gelen yasa tasarılarını veto etme hakkına sahip olmayan Trump, Türkiye konusunda adım atmaması durumunda Kongre’nin tekrar harekete geçip direkt Türkiye’yi amaç alan yaptırımları yasalaştırma teşebbüsüne maruz kalabilir.
Bu bakımdan Trump’ın Senato’daki Cumhuriyetçi senatörleri ikna edip edemediği büyük ehemmiyet taşırken, ABD Lideri’nin önündeki tüm yollar bir formda ABD Kongresinden geçecek üzere gözüküyor.
Trump’un senatörlerle toplantısı
Amerikan CNN’in ABD Lideri Donald Trump ile Cumhuriyetçi senatörler ortasında Beyaz Saray’da evvelki gün gerçekleştirilen toplantıya katılan iki Cumhuriyetçi senatöre dayandırılan ve “Trump, Cumhuriyetçi senatörlere Rus silahı almasından ötürü Türkiye’ye yaptırım uygulamak istemediğini anlattı” başlıklı haberinde, Trump’ın Türkiye’ye mümkün yaptırımlar konusunda somut ve spesifik değerlendirmeler yapmadığı, bunun yerine sıkıntıya ait genel değerlendirmelerde bulunduğu belirtilmişti.
Senatörlerin, “ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Gayret Etme Yasası” (CAATSA) bağlamında Türkiye’ye yaptırım uygulanması gerektiğini fakat Türkiye’nin NATO üyesi olmasının durumu komplike hale getirdiğini söz ettikleri kaydedilmişti.
Habere nazaran Trump, kendi idaresinin almak durumunda kaldığı F-35 kararı münasebetiyle bir defa daha Barack Obama idaresini suçladı ve “Halen Türkiye’ye F-35 uçaklarını satabiliyor olmayı isterdim.” yorumunu yapmıştı. Tıpkı bağlamda Trump, kendinden evvelki idarenin yanılgılarına dikkati çekerek Türkiye’ye S-400’lerden ötürü yaptırım uygulamak istemediğini senatörlere söz etmişti.
Konuyla ilgili Amerikan Washington Post gazetesinde yer alan haberde de Trump’ın, “NATO müttefiki Türkiye’ye CAATSA yaptırımlarının tamamının uygulanmasına karşı çıktığını” lisana getirdiği bildirilmişti. Haberde, Trump ile kimi senatörler ortasında hafif atışmaların da yaşandığı belirtilen görüşmede, ABD Lideri’nin yaptırımlardan fazla Türkiye ile nasıl müzakere edilmesi gerektiği konusuna vurgu yaptığı söz edilmişti.
Trump, Türkiye konusunda geçen hafta yaptığı son açıklamada, Barack Obama idaresinin Türkiye ile ilgili kusurlarına vurgu yaparak “Birçok bakımdan çok güç bir durum. Türkiye bağlamında evvelki idare çok büyük kusurlar yaptı ve bu çok makus. Hasebiyle şu anda buna (yaptırımlar konusuna) bakıyoruz, ne yapabileceğimize bakıyoruz. Şimdi (kararımızı) açıklamadık.” demişti. Trump, bu açıklamasından kısa mühlet evvel ise “Türkiye’ye yaptırım getirecek misiniz?” biçimindeki bir soruya, “Hayır. Şu anda buna bakmıyoruz.” formunda cevap vermişti.
Kaynak: AA
