Türk savunma endüstrisi şirketleri, Müşterek Taarruz Uçağı (F-35) Projesi’nde en rekabetçi fiyatlarla yaptıkları üretimle F-35’in maliyetini aşağıya çekiyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) öncülüğünü yaptığı, Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu Avustralya, Danimarka, Hollanda, İngiltere, İtalya, Kanada ve Norveç’in ortak ülke olarak iştirak sağladığı bir konsorsiyum projesi olan F-35 Projesi kapsamında, Türkiye birinci dört F-35 uçağını teslim aldı.
Uçaklar pilot eğitimlerinde kullanılmak üzere Arizona’da yer alan Luke Hava Üssü’nde konuşlandırıldı.
Türk endüstrisi tarafından üretilen modüller birinci F-35 uçağından bu yana tüm uçaklarda yer alıyor. Uçağın orta gövdesinden iniş kadrosuna; motorundan kanadına kadar pek çok farklı alanda modüller Alp Havacılık, AYESAŞ, Kale Havacılık, Kale Pratt&Whitney ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ) tarafından üretiliyor. TEI ise Eskişehir 1. Hava Bakım Fabrikaları Merkezi’nde kurulmakta olan Motor Son Montaj Çizgisi ve Depo Düzeyi Bakım Tesisi’nin ana yükleniciliğini üstleniyor.
Türkiye, 1999 yılından beri proje kapsamında bugüne kadar yaklaşık 1 milyar 400 milyon dolar ödeme yaptı.
Türk firmaların projedeki rolü
Proje kapsamında Türk firmaları 900 farklı kalemden fazla F-35 kesiminin üretimini yapıyor. Firmaların kontrat taahhütleri büyük oranda tamamlandı, bu çerçevede 1 milyar dolardan fazla ihracat gerçekleştirildi. Türk firmaları, 400’den fazla F-35 kaleminde tek kaynak olarak yer alıyor.
F-35 Projesi kapsamında yerli firmaların yaptığı altyapı yatırımlarının yüzde 90’ı farklı ticari ve askeri üretimlerde kullanılabilecek. Türk şirketleri, halihazırda Boeing, Airbus ve Sikorsky üzere büyük firmaların onaylı tedarikçisi durumunda bulunuyor. Yalnızca TUSAŞ’ın elinde 7 milyar dolarlık uçak kesimi siparişi bulunduğu kaydediliyor.
En rekabetçi fiyatlarla iş yaparak F-35 uçağının düşük fiyatlarla imalatına katkı sağlayan Türk şirketleri, bunun yanı sıra kalite ve vaktinde teslimatlarıyla da öne çıkıyor. Programdaki başka ülkelerle kıyaslandığında Türk firmalarının adam/saat fiyatı öbür ülkelerden açık orta düşük düzeyde bulunuyor.
Türk endüstrisi F-35 uçağının yüzde 6-7’si civarında iş hissesini elinde tutuyor. Türkiye’nin F-35 projesinden çıkarılması uçak başına maliyeti 7-8 milyon dolardan 10 milyon dolara kadar artıracak. F-35 projesi kapsamında Türkiye’ye daha fazla iş verilmesi (uçak yapısalları) durumunda ünite uçak maliyeti 7-8 milyon dolar daha düşürülebilecek.
ABD’li yetkililerin açıklamalarına nazaran, projenin ömür zamanı boyunca 9 milyar dolar civarında bir üretim öngörülüyor. Tedarik kaynağının değişmesi durumunda ise 500-600 milyon dolarlık bir harcama varsayım ediliyor.
Tek ülkenin “çıkarma kararı” kâfi değil
Türkiye’nin proje iştirakini belirleyen ve memleketler arası bir mutabakat statüsünde olan PSFD MOU’da rastgele bir ülkenin programdan çıkarılmasına dair bir karar bulunmuyor. Münasebetiyle 9 ülkenin imzaladığı bu muahede değişmeksizin tek bir ülkenin kararıyla öbür bir ülkenin program dışına çıkartılması hukuken mümkün görünmüyor.
ABD’nin tek taraflı ve hukuksuz olarak yapacağı rastgele bir süreç 9 ülke ortasında yıllarca çözülemeyecek, mali ve türel sonuçları olabilecek bir süreci başlatabileceği bedellendiriliyor.
Yapılan başka yatırımlar
Proje kapsamında şu ana kadar Türkiye’den 199 bakımcı işçisi ve 4 pilotun eğitimini tamamlandı. 4 pilottan 2’si öğretmen pilot eğitiminin de sonuna geldi.
Eskişehir 1. Hava Bakım Fabrikaları Müdürlüğünde bulunan hangar içerisinde F-135 motoruna yönelik bakım tamirat sınırı ve son montaj çizgisinin kurulumuna yönelik modernizasyon faaliyetleri gerçekleştirildi. Tıpkı vakitte motor testlerinin yapılması için T-11 bremzesinin modernizasyon faaliyeti sürdürülüyor.
Malatya 7. Ana Jet Üs Komutanlığı F-35 uçaklarının konuşlandırılacağı birinci üs olma özelliği taşıyor. Özel güvenlikle erişim sağlanacak (SAPF) alanların inşaatı 31 Aralık 2018’de tamamlandı, tüm inşaat sürecinin bu yıl tamamlanması öngörülüyor.
Diğer taraftan kelam konusu tesis, pilot ve bakımcı eğitimlerinin gerçekleştirileceği Entegre Eğitim Merkezi’ne de mesken sahipliği yapacak. Entegre eğitim merkezinin inşaatı Aralık 2018’de bitirildi. Entegre Eğitim Merkezi projedeki öbür ülkelerin pilot ve bakım işçisine de hizmet edebilecek. Birinci eğitimlerini ABD’de tamamlayan Türk pilot ve bakımcı çalışanın, bu merkezde eğitmen olarak misyon alması planlanıyor.
Kaynak: AA
